Vrijwilligers zijn de stille motor van onze samenleving. Ze zorgen voor warmte en nabijheid in ouderen-, gehandicapten- en ziekenzorg, staan paraat tijdens vakanties en kampen, en houden talloze culturele en sociale organisaties draaiende. Voor een organisatie als STAN – trefpunt verstandelijke handicap – zijn vrijwilligers geen luxe, maar een levensvoorwaarde.

Toch dreigen beleidsmaatregelen zoals het optrekken van de pensioenleeftijd en de groeiende druk om langer te werken een onverwacht effect te hebben: de instroom van nieuwe vrijwilligers wordt uitgesteld, en wie eindelijk met pensioen gaat, kiest vaak eerst voor persoonlijke tijd.

Onderzoek bevestigt dat de overgang naar pensioen hét kantelmoment is waarop vrijwilligerswerk piekt. Gepensioneerden hebben plots meer tijd, zoeken nieuwe zingeving en willen hun ervaring inzetten voor anderen. Door de pensioenleeftijd te verhogen, verschuift dat kantelmoment naar achter.

Wie uiteindelijk met pensioen gaat, wil bovendien vaak eerst genieten: reizen met de partner, tijd maken voor kleinkinderen of mantelzorg opnemen voor oudere ouders. Begrijpelijk, maar voor vrijwilligersorganisaties betekent dit een verlies aan energie en ervaring.

Vrijwilligerswerk is bovendien niet alleen waardevol voor de samenleving, maar ook voor de vrijwilliger zelf: het bestrijdt eenzaamheid, geeft structuur en betekenis, en houdt mensen sociaal en fysiek actief. SHARE-onderzoek uit 2022 bevestigt dat dit positieve effecten heeft op welzijn en gezondheid. Als beleidsmaatregelen deze kans uitstellen, verliezen beide partijen.

Daarnaast blijven sommige gepensioneerden actief in betaald werk, niet uit keuze maar uit noodzaak. Hun pensioen volstaat niet, waardoor vrijwilligerswerk geen prioriteit kan zijn. Recente berekeningen tonen aan dat een waardig minimumpensioen minstens €1.750 netto per maand moet bedragen. Wie financieel moet overleven, kiest logischerwijs eerst voor bijverdiensten en pas later, of misschien helemaal niet, voor vrijwilligerswerk.

En dus rijst de vraag: wie neemt straks de uitstapjes, wandelingen en extra zorg op als het vrijwilligerskorps verder slinkt? Wie begeleidt mensen met een beperking op vakantie, wie geeft aandacht aan ouderen die anders alleen zouden zijn? Als de natuurlijke instroom telkens verder wordt uitgesteld, snijden we onszelf in de vingers.

Tijd voor erkenning en actie

Er is een dringende nood aan beleid dat vrijwilligerswerk mogelijk maakt, waardeert en ondersteunt. Concreet kan dat door:

• Vrijwilligerswerk te combineren met werk: via vrijwilligersverlof of flexibele werkroosters. Vandaag krijgen Vlaamse ambtenaren al vijf dagen dienstvrijstelling om vakanties van mensen met een beperking te begeleiden. Waarom geen breder systeem?
• Instroom rond pensioen te stimuleren: Europese studies (SHARE) tonen aan dat net dit moment cruciaal is. In Vlaanderen is 1 op 4 vrijwilligers ouder dan 60, zo meldt de Vlaamse Ouderenraad. Hoe kan beleid deze instroom beter ondersteunen?
• Een waardig pensioen te garanderen: vrijwilligerswerk moet een vrije keuze zijn, geen luxe. Zoals een recente analyse stelt: “Met €1.500 kon je in 2019 nog net leven, in 2024 is minstens €1.750 nodig.”

Vrijwilligerswerk is een investering in de samenleving – én in onszelf. Het is tijd om de vrijwilliger te erkennen, te koesteren en actief te versterken. Want wie zal straks de zorg opnemen, ook voor jou?

Bart Vertriest

Algemeen Coördinator, STAN Trefpunt Verstandelijke Handicap vzw en GiPSo vzw